Reyes solano etxekoandrea
Malpartida de Caceres, 1943
Bere etxean, lau seme eta senarra zaindu izan ditu. Etxeko lanak ere berak egin behar izan ditu beti. Etxetik kanpo, berriz, gurasoak eta anaia ezkongabeak zaintzea tokatu zaio. Gaur gaurkoz, ia 80 urterekin, berarekin bizi diren hiru semeetaz arduratzen da eta oraindik bizirik duen anaietako bati medikuarenera eta halakoetara laguntzen dio.
Zaintzak zein leku du eta izan du zuen bizitzetan?
Elena: 20 urte pasa eman ditut administrari moduan, baina hiru urtetik hona erizain laguntzaile naiz eta batetik bestera nabil lanean. Etxean, berriz, bost seme-alabetatik neska bakarra izan naiz. Zaintzak behar izan dituena hemen geratu zen (gurasoak eta anaia) eta neu ere bai. Ez dakit senarengatik edo nire izaerarengatik, baina Soraluzen, gurasoengandik gertuan geratu nintzen.
Etzozi: Zortzi urte daramatzat erretiratuta, baina 40 urte egin ditut andereño lanetan. Ikastetxean, adibidez, irakasle gehienak emakumeak izan arren, zuzendaritzako postuetan gizonak egoten ziren, nahiz eta zuzendaritzako kideak aukeratzeko bozketa gure esku egon. Emakumeren bat planteatzen zenean zuzendaritzarako, beti "barkatzen" genion zaintza lanak zituelako, edo umeekin edo gurasoekin. Baina era berean, hori aitzakia ona zen guztiok buruan geneukan gizon hori aukeratzeko.
Txaro: Lan ugari izan ditut, baina bakarrean kotizatu dut. Zaintzekin lotuta, umeak zaindu ditut, Ikastolan lan egin dut 3-4 urteko umeekin eta nagusiak ere zaindu ditut.
Reyes: Abenduan 80 urte egingo ditut. Etxetik kanpo ez dut inoiz lanik egin, etxean larregi. Lehenengo, lau seme izan nituen oso jarraian (bosgarrena hil egin zitzaidan) eta gurasoei beti lagundu izan diet, hemen bizi ziren eta oso nagusiak ziren. Amarekin bizitzen geratu ziren bi anaiei noiz edo noiz tokatu zitzaien zerbait egin beharra amari laguntzeko, baina ezustekoren batengatik, bestela, familiaz neu arduratu izan naiz. Gero, anaiak ama barik geratu zirenean, haiei lanak egitera joaten nintzaien, lehenagoko gizonek ez baitzekiten ezer egiten. Orain, azken anaia geratzen zait. Ni ez nago ondo eta ez naiz haren lanak egitera joaten, baina osasun-hitzorduetara-eta laguntzen diot.
Etzozi Larrañaga irakasle erretiratua
Soraluze, 1952
Orain dela zortzi urte bukatu zuen 40 urtez berea izan duen andereño jarduna. Esperientzia profesionalean oinarrituta, umeen hezkuntzako hasierako urteetan, umeen zaintza beharra nagusitzen denean, irakasle gizonezkoen partaidetzarik ia ez dagoela ikusi du. Umeen zaintza beharra gutxitzen doan neurrian, berriz, gizon irakasleen edo maisuen presentzia handitzen doa.
Zelako esperientziak izan dituzue zaintzarekin lotuta?
Reyes: Egin beharra zegoen eta listo. Gainera, senarra zetorrenerako dena antolatuta egon behar zen. Horrela erakutsi ziguten. Senarrak apur bat lagundu dit umeekin, baina umeak bakarrik ibiltzeko gai zirenean. Gustuko zuen umeak kalera ateratzea domeka goizetan; pare bat orduz ateratzen zituen, gero ekarri eta bera txikiteora joaten zen. Bestalde, nire anaiek, beste erremediorik ez zutenean, zerbait sinplea bazen, egiten zuten, baina zerbait konplikatuxeagoa bazen, ez zuten egiten. Lehen, hori ez genuen txarto ikusten. Bestalde, anaiek zertxobait ordaintzen zidaten euren lanak egitearren, baina osterantzean, ez dut ez kobratu ezta kotizatu ere. Etxetik kanpo ezin izan dut lanik egin. Gustatuko litzaidake lana egin eta kotizatu izana, baina sasoi hartan normal ikusten genuen etxeko lan guztiak (zaintzak etxeko lanak ziren) guk (emakumeok) egin behar genituela. Orain daukadan bakarra senarraren alargun pentsioa da.
Etzozi: Edukazionala zen. Nire etxean, adibidez, nire anaia feminista auto-definitzen zen. Etxetik joan arte, aldiz, ez zuen oinetako bakar bat ere garbitu, etxean hiru neska geundenez… lehen halako gauzak ez ziren planteatzen. Irakasle moduan ikusi dudanari dagokionez, umeak zenbat eta txikiagoak, amak arduratzen dira; hau da, umeek zaintzeko behar handia dutenean, emakumeak arduratzen dira haietaz. Eskolako lehen mailetan, adibidez, gizonak ez dira sartzen. Gero, umeena zaintza izateari laga eta transmisioa sartzen hasten denean, gizonak gehiago sartzen dira. Seme-alabek zein ikasketa edo karrera egin erabakitzerakoan, orduan bai, orduan esku-hartze zuzenagoa izaten dute gizonek.
Elena: Ume-gaztetan ez neukan sentsaziorik besteek (anaiek) baino gehiago egiten nuenik. Amari laguntzen ibiltzen nintzen eta berak esandakoa egiten nuen. Gero, ikasketengatik kanpoan bizi izan ziren anaiek autonomoago izaten ikasi zuten. Baina asteburuetan etxera zetozenean, partaidetza aldetik nirearen erdia ere ez zuten egiten, nik, aldiz, etxeko lan batzuk nireak bailiran nituen barneratuta. Gero konturatu nintzen egoeraz, independizatu eta nire etxera joan nintzenean. Konturatu nintzen gurasoen etxera joaten ginenean, nire rolak lehengo berbera izaten segitzen zuela eta anaiena, berriz, beste rol bat zela. Anaiek bazekiten gauzak egiten ordurako euren etxeko-gizonak bazirelako, baina…
Txaro: Nik etxean zortea izan dut, aitari berdin zitzaion fregatzea zein umeekin ibiltzea. Nire senarra, berriz, errege moduan bizitzen ohituta zegoen. Bi emakume etxean berari begira. Asteburuan, gosaria ohera eramaten zioten, egunkari eta guzti. Ezkondu ginen arte. Lehenengo bere etxera ezkondu ginen eta esan zidaten niri ere ekarriko zidatela gosaria ohera; esan nien: Ezta pentsatu ere, ez niri ezta berari ere, goseak bada, jaiki dadila. Gaur egun, adibidez, etxean ez dut harrikorik egiten eta hori eta beste lan batzuk gizonak egiten ditu.
Txaro Lete langabea
Soraluze, 1957
Lan ugari izan ditu, baina bakarrik fabrikan kotizatu zuen. Osterantzean, umeak zaindu ditu, Ikastolan lan egin zuen 3-4 urteko umeekin, nagusiak zaindu izan ditu, tailerrean ere lan egin izan du, etxe bat garbitzen, dendari izan da eta hostal batean lan egin zuen, Zumaian. Hostalean, 16-17 urterekin, 08:00etatik 00:00ak arte. "Dena egiten genuen".
Zein iritzi duzue zaintzak gizartean duen pisuaz? Esango zenukete geroago eta gehiago aitortzen direla zaintza lanak?
Reyes: Orain, behintzat, ikusten dira gizonak umeekin badabiltzala, fardelak aldatzen dizkietela… zerbait ikusten da. Dena den, ni orain hiru semerekin bizi naiz. Ez ditudanez beste modu batera ohitu, ez didate askorik laguntzen; kasu horretan, nire errua ere bada, ez diedalako erakutsi. Etxetik kanpo lan egiten dute, baina etxean gutxi. Erosketak igotzen eta halako gauza batzuk egiten laguntzen dute. Semeek, euren etxera bizitzera joango balira, gehiago egingo lukete, jakin badakite egiten eta. Imsersorekin-eta oporretan joan izan naizenetan, adibidez, ez dira jateke geratu.
Etzozi: Egia da orain gizon gehiago dabiltzala kalean umeekin, eskolara joaten dira haien bila… baina gizonak umeekin kalean dauden bitartean, etxeko lanak egiten dagoena emakumea da. Gizartean aurreratu da, baina oso gutxi, horrenbeste eta horrenbeste urteren ondoren… Nire kasuan, adibidez, etxean, elkarrekin bizitzen hasi berritan, senarrak berak zintzilikatzen zuen arropa, tokatzen zitzaionean. Behin, ni nenbilela, albokoak esan zidan, zelako zortea duzun! Zer ba? Galdetu nion, eta hark erantzun: Gehienetan zure senarra dabil arropa eskegitzen. Eta esan nion, ez, zortea berak dauka, nik lan bikoitza daukat: nik egin eta gainera, berari erakutsi; ze erakutsi egin behar zitzaien.
Txaro: kalean niri orain ere esaten didate, a zer zortea duzun senarrak mandatuak egiten dizkizula! Eta nik erantzuten dut, berak ere jaten du, eh?
Elena: Uste dut badaudela gauza eta lan batzuk gizonek ez dituztela ikusi ere egiten, eta, askori ez zaie berez irteten besteak zaintzeko ardura. Niri inbidia ematen dit lasaitasun horrek.
Elena Perez erizain laguntzailea
Soraluze, 1971
Soraluzen bizi izan da beti. 20 urte pasa administrari moduan lan egin du eta azken hiru urteotan, erizain laguntzaile. bost seme-alabatik alaba bakarra izan da. “Gurasoak hemen geratu ziren eta ez dakit inertziaz edo nire izaerarengatik-edo, baina ni ere haiengandik gertu geratu naiz".
Esango zenukete oraindik asko falta dela egiteko?
Reyes: Bai. Aurtengo udan, adibidez, jaioterrian egon naiz hilabetez eta etxean geratu zirenek egunero galdetzen zidaten zer egin eta zelan egin lanak. Eta hemen banago, gauetan, adibidez, ni jubilatuetatik bueltatzeko zain egoten dira afaria nik egiteko. Esaten diet ez nagoenean ikasi egin beharko dutela, baina...
Etzozi: Bai. Hezkuntza mota honekin, ez dugu guk bakarrik galdu, baita eurek ere. Ez dakite janaria prestatzen, antolatzen…
Txaro: Nire anaiek ere ez zuten ezer egiten, baina gurasoek ezin izan zutenean, kozinatzen eta denetik egiten ikasi zuen. Bietako bat orain oso sukaldari ona da.
Elena: Hobetzeko asko dago eta horregatik hor segitu behar da, lanean.
Zein hutsune nabaritzen duzue zaintzekin lotuta eskaintzen diren zerbitzuetan?
"Programa politikoak irakurriz gero, pertsonak etxean ahalik eta denborarik luzeenean izateko irizpidea lehenesten dute, eta, esaten dute horretarako laguntzak emango dituztela. Baina oso-oso gutxi ematen dute"
Reyes: Lehen baino erraztasun handiagoak daude, baina egoera ez dago ondo. Egoitzak, adibidez, oso-oso garestiak dira eta jende guztia ezin da joan. Gainera, egoitza batean ez zaituzte hartzen erabateko dependentzia egoera batera iritsi arte.
Etzozi: Halako zerbitzuetan ere, zaintza kontua denez, langile gehienak emakumezkoak dira, egoitzetakoak, ospitaleetakoak… baina agintean daudenak gizonak dira. Programa politikoak irakurriz gero, pertsonak etxean ahalik eta denborarik luzeenean izateko irizpidea lehenesten dute, eta, esaten dute horretarako laguntzak emango dituztela. Baina oso-oso gutxi ematen dute. Eta azkenean, etxeko hori zaintzeko beharrezkoak diren pertsonak, bakarra edo bi hartzen dira, eta baldintza txarretan egoten dira. Beraz, gezurra da laguntasunena. Eurek erabiltzen duten propaganda da, badakitelako biztanleria gero eta nagusiagoa garela eta izango garela. Orain dela denbora asko hasi behar ziren halako neurriak hartzen, bestela, herri bakoitzean egoitza bakarra barik, bat baino gehiago egon beharko dira.
Txaro: Gainera dena pribatizatu egin nahi dute.
Elena: Oraingo sistemarekin egoitza gehiago edo edukiera handiagokoak behar dira. Diskurtsoak oso ondo daude, baina gero, gurpila martxan jartzea asko kostatzen da, gauzak aktibatzea. Oso ondo dago esatea pertsonak etxean modu indibidualizatuan zaintzea bultzatzera goaz, baina gezurra da behar den besteko babesa ematen dutela behar duenari etxean arreta emateko; adibidez, 1.500-1.600 ordaintzeko aukera izan arren, interina bat hartzeko ez da nahikoa, asteburuetarako beste pertsona bat behar duzu… Aurrezkiren bat baldin baduzu, hortxe xahutzen da dena. Gaur gaurkoz, egoitzetara doazen gehienak egundoko dependentziarekin joaten dira. Ez da lehen moduan. Nire gurasoek (euren gurasoak etxean zaindu behar izan ondoren) erabakita zuten ondo zeuden bitartean, biak egoitza batera joango zirela bizitzera. Ezin izan zen horrela izan ama 69 urterekin hil zelako. Egoera hori aldatu egin da. Gaur egun, zu ez zoaz etxetik egoera hori aldaezina izan arte, etxean zaintzea erabat ezinezkoa izan arte. Eta egoitzetara doazenak deterioro inportante batekin doaz, baina haiei arreta emateko egoitzetako langileen ratioa ez dute handitzen. Oraingo egoerekin, pertsona gehiago behar dira erabiltzaile kopuru berari arreta emateko, ze erabiltzaileen dependentzia mailak ez dauka orain dela urte batzuetakoarekin zerikusirik. Pentsatzeko dauden buru horiei honakoa esango nieke: Eraman aita edo ama egoitza batera eta 15 egun barru berriro ere elkartuko gara; esango didazu zenbateraino hobetu daitekeen zure gurasoari ematen dioten arreta. Langile moduan ikusi dudanagatik, instalazioak zaharkituta gelditu dira eta ez dago nahikoa baliabide tekniko, espazioa eskasa da… Eta langileen lan-baldintzak ere oso kaskarrak dira. Bestalde, ni bi motako egoitzatan ibili naiz, Diputazioak azpikontratatutakoetan eta Diputazioak zuzenean kudeatutakoan (Kabia). Zerbitzu batetik bestera desberdintasunen bat igarriko nuela pentsatzen nuen, baina ez nuen desberdintasunik igarri ratioei, instalazioei zein arretari dagokienean.
Zein da ikusten duzuen gabeziarik handiena?
"Pretenditzen dute zaintza indibidualizatuak ematea, baina ez dituzte zeregin horiek nahi den mimoz betetzeko beharrezko profesionalak ipintzen"
Reyes: Nire anaia ezkongabea nahiko delikatua dago, COVIDa aurretik, ebakuntza egin zioten eta bi emakume izan genituen hura zaintzen, bata gauez eta bestea egunez, ez zuelako nahi bakarrik geratu. Hilean 2.000 euro inguru kostatzen zitzaigun, eta bi urtez egon ginen horrela, laga egin behar izan genuen arte, ez genuelako diru gehiago. Orain, Udaletik, astelehenetik barikura datorren emakume bat ordu eta erdiz egoten da han lanean. Baina bestela ni arduratzen naiz anaiarekin. Burua ere joaten zaio apur bat eta ez dago lasai bakarrik. Orain medaila ipini diogu. Birritan etorri zitzaizkion balorazioa egitera, baina oraindik bakarrik dutxatu eta jantzi daitekeenez, ba ez dago bestelako laguntzarik.
Etzozi: nik beti esan izan dut, kognitiboki ondo egoteari lagatzen diodanean, egoitzara. Pandemiarekin zalantzan jarri zitzaidan hori. Baina segitzen dut pentsatzen hobeto dela profesionalen bitartez zainduta egotea, etxean barik, kontratatutako beste x pertsonak zainduta egotea baino. Ezagutu nuen kasu bat ez zuela inondik inora egoitzara joan nahi eta urteak eman zituen etxean pertsona batek zainduta, gehiago ezin izan zuenera arte. Azkenean, egoitzara eraman zuten eta alabek esan zidaten kognitiboki ere hobetu egin zuela hara eraman zutenetik. Azken batean, egoitzetan profesionalak daude. Baina oso modu deteriotatuan joan den pertsona bat kognitiboki hobetzeko langileak behar dira, formazioa jasoko duten pertsonak. Sartzen direnetatik asko oso dependienteak dira. Bestalde, oso gutxi dira zaintzaile gizonezkoak. Ikusten dira gizon bakar batzuk gizonak zaintzen, ez emakumezkoak.
Txaro: Horregatik esaten da zaintzaileak zaindu egin behar direla.
Elena: Pretenditzen dute zaintza indibidualizatuak ematea, baina ez dituzte zeregin horiek nahi den mimoz betetzeko beharrezko profesionalak ipintzen.
Azaroaren 30erako deituta dagoen greba orokor feministari dagokionez, beharrezko ikusten dituzue halako mobilizazioak?
"Zarata atera behar da bai ala bai. Zarata aterata ere gutxi ikusten da, beraz, ez badugu zaratarik ateratzen…"
Reyes: Bai, ondo dago. Langileek ere badituzte euren eskubideak, kasu honetan, batik bat emakumeek.
Elena: Zarata atera behar da bai ala bai. Zarata aterata ere gutxi ikusten da, beraz, ez badugu zaratarik ateratzen… Bai, adibidez, pilotu batek ezin du pentsatu bere denborak zaintzaile batenak baino gehiago balio duenik. Denbora berbera da denontzat, berdin da non lan egin, eta ezin da zaintzak horrenbeste gutxietsi.
Etzozi: Bai, gainera, etxeetan lan egiten duten asko oso baldintza txarretan daude. Eta beste bat da ni zaintzaile izan naiteke, hori argi dago, baina pilotu batek ikusiko luke bere burua zaintzaile izaten?
Txaro: Mobilizazioa da geratzen zaigun bide bakarra zaintzak unibertsalak eta kalitatezkoak izatea nahi badugu eta erabiltzaileen zein langileen eskubideak errespeta daitezela nahi baldin badugu.